జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers )

జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers )

డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి

మనము భుజించే ఆహారము అన్ననాళము ( Esophagus ) ద్వారా జీర్ణాశయము లోనికి చేరుతుంది. జీర్ణాశయములో జీర్ణమయి చిక్కని ద్రవముగా ( Chyme ) మారిన ఆహారము జీర్ణాశయ నిర్గమము ( Pylorus ) ద్వారా చిన్నప్రేవులకు చేరుతుంది. చిన్నప్రేవులను ప్రథమాంత్రము (Duodenum ) , మధ్యాంత్రము (Jejunum ) , శేషాంత్రము ( Ileum ) అని మూడు భాగములుగా విభజించ వచ్చును. చిన్నప్రేవులలో జీర్ణప్రక్రియ పూర్తయి ఆహార పదార్థాల గ్రహణము పూర్తయి, శేషము, నీటితో సహా పెద్దప్రేవులకు చేరుతుంది. పెద్దప్రేవుల
( బృహదాంత్రము ) లో నీరు గ్రహించబడి మిగిలినది మలముగా విసర్జింప బడుతుంది. ఆహారపదార్థాల జీర్ణము జీర్ణమండలములో స్రవించబడే జీర్ణరసములు, వానిలోని జీవోత్ప్రేరకములపై ( Enzymes ) ఆధారపడుతుంది. నోటిలో స్రవించే లాలాజలములో టయాలిన్ ( ptyalin ) చక్కెర గ్రహణమునకు తోడ్పడుతుంది. జఠరములో జఠరరసము స్రవించబడి అందులో ఉన్న పెప్సిన్ మాంసకృత్తుల జీర్ణమునకు తోడ్పడుతుంది. క్లోమమములో ఉత్పత్తి అయే క్లోమరసములో ఎమిలేజ్ Amylase ) పిండిపదార్థాల జీర్ణమునకు, లైపేజ్ ( Lipase ) క్రొవ్వుల జీర్ణమునకు, ట్రిప్సినోజెన్ ( Trypsinogen ), ఖైమో ట్రిప్సినోజెన్
( Chymotrypsinogen ) లు ఆంత్రములలో ట్రిప్సిన్ ( Trypsin) ఖైమోట్రిప్సిన్( Chymotrypsin)లుగా మారి మాంసకృత్తులను జలవిచ్ఛేదన ( Hydrolysis) ప్రక్రియ ద్వారా పెప్టైడులు ( Peptides), ఎమినో ఆమ్లములుగా
( Amino acids ) విచ్ఛేదించి వాని గ్రహణమునకు తోడ్పడుతాయి. కాలేయములో ఉత్పత్తి అయే పైత్యరసములోని పైత్యము క్రొవ్వుపదార్థాల జీర్ణమునకు తోడ్పడుతుంది.
జఠరాశయమును నాలుగు భాగములుగా గుర్తిస్తారు. పైకప్పులా ఉండే జఠరమూలము ( Fundus ) కాయము ( Body ) , అంతిమకుహరము ( Antrum ) , నిర్గమములు ( Pylorus).
జఠరపు లో పొర ( శ్లేష్మపు పొర - Mucosa ) లో ఉన్న జఠరగ్రంధుల నుంచి శ్లేష్మము( Mucus ), ఉదజహరికామ్లము ( Hydrochloric acid ), పెప్సినోజెన్ , విటమిను బి 12 గ్రహణమునకు ఉపయోగపడే అంతరాంశము ( B12 Intrinsic factor ), గాస్ట్రిన్ ( Gastrin ) అనే వినాళ రసము , హిస్టమిన్ ( Histamine) లు ఉత్పత్తి అవుతాయి. ఇందులో శ్లేష్మము జఠరపు లోపొరకు రక్షణ చేకూరుస్తుంది. ఆహార చలనమునకు తోడ్పడుతుంది.
పెప్సినోజెన్ నుంచి విడుదల అయే పెప్సిన్ మాంసకృత్తుల జీర్ణమున కుపయోగపడుతుంది. పెప్సిన్ ఆమ్ల మధ్యములో బాగా పనిచేస్తుంది. పి హెచ్ ఎక్కువయిన క్షారద్రవములలో పనిచేయదు.
ఉదజహరికామ్లము సూక్ష్మాంగజీవులను హరించుటకు, పెప్సిన్ సలిపే జీర్ణక్రియకు దోహదకారిగాను ఉపయోగపడుతుంది.
అంతిమకుహరము ( Antrum ) ఆహారముతో ఉబ్బినపుడు, జఠరములో పి.హెచ్ పెరిగి ఆమ్లము తగ్గినపుడు జి కణములు ( G- cells ) గాస్ట్రిన్ ని ఉత్పాదించి రక్తములోనికి విడుదల చేస్తాయి. గాస్ట్రిన్ ఉదజహరికామ్లము, పెప్సిన్ ల విడుదలకు, జఠర కండరములను ప్రేరేపించి జఠరచలనము నినుమడించుటకు తోడ్పడుతుంది. ఆమ్లము ఎక్కువయి నప్పుడు గాస్ట్రిన్ విడుదల తగ్గిపోతుంది. గాస్ట్రిన్ ఎంటెరోక్రోమఫిన్
( Enterochromaffin cells ) కణములనుంచి హిస్టమిన్ ని విడుదల చేయిస్తుంది. హిస్టమిన్ జఠరకుడ్య కణములలో ( parietal cells ) ఉండే ప్రోటాను తోడుయంత్రముల ( Proton pumps - Hydrogen / Potassium Adenosine triphoshatase Enzyme System ) ద్వారా రక్తము లోనికి బైకార్బొనేట్ ను, జఠరకుహరములోనికి ఉదజనిని ( Hydrogen- ప్రోటాన్లు ) విడుదల చేయిస్తుంది. ఉదజనిని అనుసరించి క్లోరైడు పరమాణువులు కూడా జఠరకుహరములోనికి విడుదల అవుతాయి. మెదడు నుంచి వచ్చే వేగస్ కపాల నాడులు ( Vagal nerves ) కూడా ఆహారపు తలపు , వాసన , రుచులకు స్పందించి జఠరములో ఉదజహరికామ్లము, పెప్సినోజెన్ ల విడుదలను, గాష్ట్రిన్ విడుదలను కలిగిస్తాయి.

జీర్ణవ్రణములు ( Peptic ulcers ) :
జఠరరసము ఆహార జీర్ణము కొఱకు ఉత్పత్తి అవుతుంది. జఠర రసములో ఉండే పెప్సినోజెన్, ఉదజహరికామ్లముల ఫలితముగా జీర్ణమండలపు లోపొర ( శ్లేష్మపు పొర Mucosa ) జీర్ణమయి వ్రణములు కలిగే అవకాశ మున్నది. ఈ జీర్ణవ్రణములు జఠరాశయము ( Stomach ) లోను, ప్రథమాంత్రము( Duodenum) లోను, అన్నవాహిక ( Esophagus) లోను అంతిమాంత్రములో
( Ileum) అవశేషముగా మిగిలే మెకెల్ సంచిలో ( Meckel ‘s diverticulum ) కాని కలుగ వచ్చును. ఉదజహరికామ్లము చాలా ఎక్కువగా ఉత్పత్తి అయినా , లో , శ్లేష్మపు పొర నిరోధక శక్తి తగ్గినా యీ పుళ్ళు కలుగుతాయి. జఠరముతో సంధించబడిన ఆంత్రములోను యీ వ్రణములు ( సంధాన వ్రణములు Anastomotic ulcers ) కలుగ వచ్చును .

జీర్ణవ్రణములకు కారణములు ;

1). హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ( Helicobacter pylori ) అనే సూక్ష్మాంగ జీవుల వలన ఏభై శాతపు జీర్ణ వ్రణములు కలుగుతాయి. మూడవ ప్రపంచదేశములలో యీ శాతము డెబ్భై వఱకు ఉండవచ్చును. హెలికోబాక్టర్ సూక్ష్మాంగ జీవులు జఠరములో ఉన్న వారిలో ఇరువది శాతపు ప్రజలలో యీ వ్రణములు కలుగుతాయి. హెలికోబాక్టర్ సూక్ష్మజీవులు కలుషితాహారము, జలముల ద్వారా జఠరమునకు చేరుతాయి. జఠరములో శ్లేష్మమును చొచ్చుకొని కణములకు దగ్గరయి ఆమ్లమునకు దూరమయి తమ చుట్టూ యూరియేజ్ అనే జీవోత్ప్రేరకముతో అమ్మోనియాను ఉత్పత్తి చేసుకొని జఠరామ్లము బారి నుంచి తప్పించుకుంటాయి.

2). కీళ్ళనొప్పులకు వాడే స్టీరాయిడేతర తాపహరములు ( Nonsteroidal anti inflammatory agents NSAIDS ) దీర్ఘకాలము వాడే వారిలో 15 నుంచి 25 శాతపు ప్రజలలో యీ కురుపులు రావచ్చును.
ఐబుప్రొఫెన్ ( Ibuprofen) , నేప్రొక్సిన్ ( Naproxen), డైక్లొఫెనెక్ ( ( Diclofenec ) ఇండోమిథసిన్
( Indomethacin ), మెలోక్సికమ్ ( Meloxicam ) , సేలిసిలేట్లు ( ( Salicylates ) NSAIDS కి ఉదహరణలు.

3). గుండెపోటులు మస్థిష్కవిఘాతాలను అరికట్టుటకు ఏస్పిరిన్ వాడే వారిలో యీ వ్రణములు కలుగ వచ్చును.

4). స్టీరాయిడ్ ఔషధములు దీర్ఘకాలముగా వాడే వారిలో యీ కురుపులు రావచ్చును.

5). క్లోమములో కాని యితర ప్రదేశములలో కాని కలిగే గాస్ట్రినోమా ( Gastrinoma ) అనే పెరుగుదలల వలన రక్తములో గాస్ట్రిన్ ఎక్కువయి తన్మూలముగా ఉదజహరికామ్లము , పెప్సిన్ ఉత్పత్తి అధికమయి వారిలో యీ వ్రణములు కలుగుతాయి. సుమారు ఒక శాతపు జీర్ణవ్రణములకు గాస్ట్రినోమాలు కారణము.

6). తీవ్రతరమైన యితర అనారోగ్యము లున్నవారిలోను, కృత్రిమశ్వాస యంత్రములపై ఉన్నవారిలోను యీ వ్రణములు రావచ్చును.

7). కొందఱిలో ఎఱుకబడని కారణాల ( Idiopathic ) వలన జీర్ణవ్రణములు కలుగుతాయి.

8). జీర్ణాశయములో కలిగే కర్కటవ్రణములు ( Gastric cancers ) , లింఫోమాలు వ్రణములుగా ప్రస్ఫుటమవ వచ్చును.

9). పొగాకు వినియోగించే వారిలో జీర్ణవ్రణములు ఎక్కువగా కలుగతాయి.

కారము, మసాలాలు తినుటవలన , జీవితములో కలిగే మనోక్లేశము వలన, తొందఱ వలన యీ జీర్ణ వ్రణములు కలుగవు. అట్టి ఆరోపణలు నిజము కాదు.

జీర్ణవ్రణ లక్షణములు : కడుపులో పుళ్ళున్న వారిలో చాలా మందికి కడుపునొప్పి ఉంటుంది. అన్నవాహికలో పుళ్ళున్న వారిలో భోజనము మ్రింగుతున్నపుడు, జఠరములో పుళ్ళున్నవారిలో తిన్న వెంటనే , ప్రథమాంత్రములో వ్రణములున్నవారిలో భోజనము చేసిన గంట, గంటన్నర పిదప యీ నొప్పి సాధారణముగా కలుగుతుంది. జఠరవ్రణము లున్నవారిలో కుక్షి పై భాగములో నొప్పి సాధారణముగా కలుగుతుంది. ప్రథమాంత్రములో పుండున్న వారికి ఏమైనా తిన్న వెంటనే కొంత ఉపశమనము తాత్కాలికముగా కలుగుతుంది. ఈ వ్రణము లున్నవారిలో కుక్షి పై భాగములో తాకుతే నొప్పి కలుగవచ్చును. మృదుక్షారములు ( Antacids ) ఆమ్లమును బలహీనపఱచి తాత్కాలిక ఉపశమనమును కలిగిస్తాయి.
కడుపు నొప్పి ఉన్న వారందరిలో యీ వ్రణము లున్నాయని చెప్పలేము. వారి నొప్పికి యితర కారణాలు ఉండవచ్చును. వ్రణములున్న అందరిలో నొప్పి ఉండకపోవచ్చును.

కొందఱిలో జీర్ణవ్రణముల వలన కలిగే ఉపద్రవముల లక్షణములే తొలిసారిగా పొడచూపవచ్చును. రక్తస్రావము
( bleeding) , జఠరనిర్గమ బంధము ( Pyloric stenosis ) , ఆంత్రములో రంధ్రమేర్పడుట ( ఆంత్రచ్ఛేదనము - perforation ) , జీర్ణవ్రణముల వలన కలిగే ప్రమాదాలు.
రక్తస్రావము కలిగే వారిలో వాంతిలో రక్తము ఉండవచ్చును. వాంతి కాఫీగుండ వర్ణములో ఉండవచ్చును. వారి విరేచనములో రక్తము కాని , తారు వలె నల్లటి విరేచనములు కలుగుట కాని సంభవించ వచ్చును. నెమ్మదిగా రక్తస్రావము జరిగిన వారిలో పాండురోగము పొడసూపవచ్చును.
జఠర నిర్గమ బంధము ( pyloric stenosis ) కలుగుతే తక్కువ తినగానే కడుపు నిండుట, కడుపులో భారమనిపించుట, పుల్లతేనుపులు, వాంతులు, వాంతులలో ముందు దినాలు తిన్న పదార్థములుండడము , శరీరము చిక్కి బరువు క్షీణించుట కలుగుతాయి.
ప్రథమాంత్రములో చిల్లు పడిన వారిలో ( Duodenal perforation ) ఆకస్మికముగా విపరీతమయిన కడుపునొప్పి సాధారణముగా కలుగుతుంది. వీరికి అత్యవసర శస్త్రచికిత్స అవసరము. అత్యవసర శస్త్రచికిత్స చేయని వారికి ప్రాణాపాయము కలిగే అవకాశము చాలా ఎక్కువ.

రోగనిర్ణయ పరీక్షలు :

రక్తహీనము( Anemia) , రక్తస్రావము , తక్కువ తిండితో ఆకలి తీరుట, బరువు తగ్గుట, ఎడతెఱపి లేకుండా వాంతులు , ఎగువ కడుపులో పెరుగుదల ( growth ) , ఆమ్లము తగ్గించే మందులతో ఉపశమనము లేకపోవుట వంటి అపాయ సూచన లున్నవారికి అన్ననాళ జఠరాంత్రదర్శన పరీక్ష
( Esophagogastroduodenoscopy ) సత్వరమే చేయాలి. జీర్ణవ్రణములను కనిపెట్టడమే కాక చిన్న శకలమును కణపరీక్షకు, హెలికోబాక్టరు పైలొరై పరీక్షకు గ్రహించ వచ్చును. కర్కట వ్రణములను కనిపెట్టవచ్చును.
జఠరాంత్రదర్శన పరీక్షలో అన్నవాహికను, జీర్ణాశయమును , ప్రథమాంత్రమును శోధించి కడుపులో పుళ్ళను నిర్ధారించవచ్చును. ఈ పరీక్షలు ప్రామాణికమైన పరీక్షలు.

బేరియం ద్రవమును త్రాగించి ఎక్స్ - రే ల ద్వారా జీర్ణవ్రణములను కనుగొనవచ్చును. కాని చిన్న చిన్న వ్రణములు, జఠరతాపము ( Gastritis), ఒరిపిడులు( gastric erosions ) కనుగొనుట సాధ్యము కాదు. కణపరీక్షల కవకాశముండదు. బేరియం పరీక్షల ప్రాముఖ్యత అంతర్దర్శన పరీక్షలు లభ్యమయ్యాక చాలా తగ్గిపోయింది.

హెలికోబాక్టర్ పైలొరై పరీక్షలు:
రక్తమును హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ప్రతిరక్షకములకు ( antibodies ) పరీక్షించ వచ్చును. కాని సూక్షాంగ జీవులను నిర్మూలించిన 18 మాసముల వఱకు ఈ ప్రతిరక్షకములు రక్తములో ఉండవచ్చును. ప్రస్తుత సమయములో హెలికోబాక్టర్ పైలొరై సూక్ష్మాంగ జీవులు సజీవముగా జఠరములో ఉన్నట్లు యీ పరీక్షతో నిర్ధారించజాలము.
రేడియో ధార్మిక కార్బను గల యూరియా శ్వాస పరీక్షతో ( Carbon labeled urea breath test ) హెచ్. పైలొరైని నిర్ధారించవచ్చును.
మలములో హెలికోబాక్టర్ సంబంధ మాంసకృత్తులను ( antigens) ని కనుగొని హెచ్. పైలొరై వ్యాధిగ్రస్థులను నిర్ధారించవచ్చును.

చికిత్స :

జఠరామ్లమును అణచివేయుట చికిత్సలో మూలభాగము. ప్రోటాను తోడుయంత్రపు అవరోధకములు( proton pump inhibitors) విరివిగా ప్రాచుర్యములో ఉన్నాయి. ఇవి ఉదజని స్రావమును అణచివేస్తాయి. ఆమ్లము అంటే ఉదజనే.
ఒమిప్రజోల్ ( Omeprazole ) లాన్సప్రజోల్ ( Lansoprazole ) , పాన్టొప్రజోల్ ( Pantoprazole ) ప్రోటాను పంపు అవరోధములకు ఉదహరణములు.

హిస్టమిన్ - 2 గ్రాహక నిరోధకములు ( Histamine -2 receptor blockers) జఠరకణములపై హిస్టమిన్ ప్రభావము నరికట్టి ఉదజహరికామ్ల స్రావమును అణచివేస్తాయి.
సైమెటిడిన్ ( Cimetidine) , రెనెటిడిన్ ( Ranatidine ) ఫెమొటిడిన్ ( Famotidine ), నైజటిడిన్ ( Nizatidine ) హిస్టమిన్ -2 అవరోధకములకు ఉదహరణలు.

ఆమ్ల హరములు ( Antacids ) ; మృదుక్షారములు ఉపశమునకు ఉపయోగపడుతాయి. కాని వ్రణముల చికిత్సకు ప్రోటాను పంపు నిరోధకములు కాని , హిస్టమిన్ -2 గ్రాహకనిరోధకములను గాని వాడాలి.

హెలికోబాక్టర్ నిర్మూలనకు ప్రోటాను పంపు అవరోధకములతో బాటు సూక్ష్మజీవి విపక్షౌషధములు
( Antibiotics ) రెండైనా కలిపి వాడాలి. ఎమాక్సిసిలిన్, మెట్రానిడజాల్, క్లెరిథ్రోమైసిన్, పెప్టోబిస్మాల్, టెట్రాసైక్లిన్ లతో వివిధ మేళనములు లభ్యము.

సుక్రాల్ఫేట్ ( Sucralfate ) వ్రణములపై పూతగా ఏర్పడి వ్రణములపై జఠరికామ్లపు ప్రభావమును తొలగిస్తుంది. జీర్ణవ్రణముల మానుదలకు యీ ఔషధము ఉపయోగకారే.

స్టీరాయిడేతర తాపహరముల వాడకము మానివేయాలి ( NSAIDS ). ఏస్పిరిన్ వాడుకను కూడా అవకాశ ముంటే మానుట , వ్రణముల మానుదలకు దోహదకారి. కార్టికోస్టీరాయిడుల వాడుక కూడా వీలయితే మానుట మంచిది. కార్టికోస్టీరాయిడులను క్రమేణా తగ్గించాలి.

ధూమపానము చేసే వారిలో జీర్ణవ్రణముల మానుదల మందగిస్తుంది. పొగత్రాగే వారిలో కడుపులో పుండ్లు ఎక్కువగా కలుగుతాయి. అందువలన పొగత్రాగుట మానివేయుట ఉత్తమము.

శస్త్రచికిత్సలు :

మొదటి హిస్టమిన్ -2 నిరోధకము సైమెటిడిన్ కనుగొనక ముందు ఆమ్లహరములకు లొంగని జీర్ణవ్రణములకు శస్త్రచికిత్సలు విరివిగా చేయబడ్డాయి. ఆమ్లపు ఉత్పత్తిని తగ్గించుటకు జఠరాంత్ర సంధానముతో వేగస్ కపాల నాడుల విచ్ఛేదన ( Vagotomy + Gastrojejunostomy ) పాక్షిక జఠరవిచ్ఛేదన ,( Partial gastrectomy ) వంటి శస్త్రచికిత్సలే వ్యాధిగ్రస్థులకు శరణ్యమయేవి. ఈ దినములలో జటిలతరమైన వ్రణములకు, రక్తస్రావము నరికట్టబడని సందర్భములలోనే అఱుదుగా శస్త్రచికిత్సలు జరుగుతాయి.

వ్రణముల నుంచి రక్తస్రావము జరిగితే అంతర్దర్శిని ద్వారా విద్యుద్దహనీకరణము ( electric cauterization), ఎపినెఫ్రిన్ సూచిక చికిత్స ( injection therapy using epinephrine ) వంటి ప్రక్రియలతో రక్తస్రావము నరికట్టే అవకాశము లున్నవి. రక్తదానము కూడా అవసరమవ వచ్చును. ఈ ప్రక్రియలకు లొంగకపోతే శస్త్రచికిత్స అవసరము.

జఠరనిర్గమ బంధనము ( Pyloric stenosis ) : అంతర్దర్శిని ద్వారా బుడగతో ఆంత్రముఖమును
( pylorus )విస్తరింపజేయ వచ్చును.

జీర్ణవ్రణముల నివారణ ; హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ని నిర్మూలించుట, స్టీరాయిడేతర తాపనిరోధకముల వాడుక తగ్గించుకొనుట , వాటి వాడుక తప్పని సరి అయిన పరిస్థితులలో ప్రోటాను పంప్ అవరోధకములను, హెచ్-2 అవరోధకములను వాడుట, ధూమపానము మానుట జీర్ణ వ్రణముల నరికట్టుటకు సహాయపడతాయి.

( ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి )