పాండురోగము (రక్తహీనము : Anaemia )

పాండురోగము (రక్తహీనము : Anaemia )

- డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి

జంతుజాలములోను , పక్షులలోను , జలచరములలోను జీవన వ్యాపారమునకు రక్తప్రసరణము మూలాధారము. రక్తప్రసరణము వలన వివిధ కణజాలమునకు ప్రాణవాయువు, పోషకపదార్థములు చేర్చబడుతాయి. కణజాలము నుంచి బొగ్గుపులుసు వాయువు, తదితర వ్యర్థపథార్థములు గ్రహింపబడి ఊపిరితిత్తులకు ( Lungs ) , కాలేయమునకు ( Liver ), మూత్రపిండములకు ( Kidneys ) విసర్జన కొఱకై చేర్చబడుతాయి. హృదయము వివిధ అరల సంకోచ వ్యాకోచముల వలన రక్తమును గ్రహించి, మరల వివిధావయావలకు రక్తమును సరఫరా చేస్తుంది. హృదయము ఒక తోడు యంత్రము. రక్తనాళముల ద్వారా రక్తప్రసరణము జరుగుతుంది. రక్తములో ఎఱ్ఱకణాలు( Red Blood Corpuscles) , తెల్లకణాలు ( White Blood Cells ), సూక్ష్మఫలకములు ( Platelets ) రక్తద్రవము ( Plasma) లో కలిసి ఉంటాయి. ఇతర పోషకపదార్థములు, మాంసకృత్తులు, చక్కెర, క్రొవ్వుపదార్థములు, వినాళగ్రంధుల రసములు ( Hormones ) యితర రసాయినకములు రక్తద్రవములో కరిగి ఉంటాయి. ఎఱ్ఱకణాలు ప్రాణవాయువుని కణజాలమునకు చేర్చుటకు, కణజాలము నుంచి బొగ్గుపులుసువాయువుని ఊపిరితిత్తులకు విసర్జనకు కొనిపోవుటకు, ఊపిరితిత్తులలో ప్రాణవాయువుని గ్రహించుటకు ఉపయోగపడుతాయి.

ప్రాణవాయువు వాహక సామర్థ్యత ( Oxygen carrying capacity ) ఎఱ్ఱకణాలు , ఆ కణాలలో నిమిడియున్న హీమోగ్లోబిన్ అనే వర్ణకము ( Pigment ) యొక్క పరిమాణములపై ఆధారపడి ఉంటుంది. సాధారణముగా ఒక క్యూబిక్ మిల్లీమీటరు రక్తములో స్త్రీలలో 4-5 మిల్లియన్లు, పురుషులలో 5-6 మిల్లియన్ల ఎఱ్ఱకణాలు ఉంటాయి. ఎఱ్ఱకణాలు కోలగా ద్విపుటాకారపు పళ్ళెముల వలె ఉంటాయి. ఒక్క ఎఱ్ఱకణపు పరిమాణము సుమారు 90 ఫెంటొ లీటర్లు ( fl )g( ఒక ఫెంటో femto అంటే 0. 000 000 000 000 001) కలిగి ఉంటుంది. రక్తకణాలు ఎముకల మజ్జలో ( Bone marrow ) ఉత్పత్తి అవుతాయి. ప్రారంభ దశలో ఎఱ్ఱకణాలలో న్యూక్లియస్లు ఉన్నా , పరిణామము చెందుతూ అవి న్యూక్లియస్ లను కోల్పోతాయి. అందువలన వాటిలో ఎక్కువగా హీమోగ్లోబిన్ నిక్షిప్తమయే అవకాశ ముంటుంది. పరిమాణము చెందుతున్న దశలో న్యూక్లియస్ తొలగినా ఎఱ్ఱకణాలలో రైబోసోమల్ ఆర్. ఎన్. ఎ జల్లెడ కలిగి ( Ribosomal RNA reticulum) , ఆ జాలిక కణాలు ( Reticulocytes ) క్రమేణా ఆ జాలికను కూడా కోల్పోతాయి. ప్రసరణములో ఉన్న ఎఱ్ఱ కణాలలో న్యూక్లియస్లు ఉండవు. కానీ ప్రసరణలో సుమారు ఒక శాతపు జాలిక కణాలు ఉంటాయి. రక్తనష్టము జరిగినప్పుడు ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తి అధికము , త్వరితము అయి పరిణతి చెందని కణాలు ప్రసరణములోనికి విడుదల అయి జాలిక కణాల శాతము పెరుగుతుంది . పరిణతి చెందిన కణాల పరిమాణము పరిణతి చెందని కణాల కంటె తక్కువగా ఉంటుంది.

ఎక్కువ పరిమాణము గల కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే అధిక పరిమాణ కణత్వమని
( Macrocytosis ), తక్కువ పరిమాణము కలిగిన కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే అల్పపరిమాణ కణత్వము ( Microcytosis ) అని అంటారు. సామాన్యపరిమాణపు కణాలు ప్రసరణలో ఉంటే సామాన్యకణత్వము ( Narmocytosis ) అని అంటారు.

ఎఱ్ఱరక్తకణాలలో ఉండే హీమోగ్లోబిన్ అనే వర్ణకము వలన వాటికి ఎఱుపు రంగు వస్తుంది. హీమోగ్లోబిన్ వలన ఎఱ్ఱ కణాలు ప్రాణవాయువును వహించగలుగుతాయి. హీమోగ్లోబిన్ సాధారణముగా డెసి లీటరు రక్తములో పురుషులలో 13- 14 గ్రాములు, స్త్రీలలో 12- 13 గ్రాములు ఉంటుంది. హీమోగ్లోబిన్ సాధారణ పరిమితి కంటె తక్కువయితే దానిని రక్తహీనముగా ( Anemia పాండురోగము ) పరిగణిస్తారు. రక్తమును ఒక పరీక్షనాళికలో ఉంచి వికేంద్రీయ యంత్రము
( Centrifuge ) లో వడిగా తిప్పుతే కణాలన్నీ క్రిందకు పేరుకొని రక్తద్రవము ( Plasma ) పైకి చేరుకుంటుంది. పేరుకొన్న కణ ఘనపరిమాణమును రక్త (కణ ) సాంద్రత ( Hematocrit) గా పరిగణిస్తారు. ఇది సాధారణముగా పురుషులలో 46 శాతము , స్త్రీలలో 42 శాతము ఉంటుంది. రక్తహీనమున్న వారిలో రక్త ( కణ ) సాంద్రత తక్కువగా ఉంటుంది.

రక్తకణములు ఎముకల మజ్జలో ఉత్పత్తి అవుతాయి. పిల్లలలో అన్ని ఎముకలలోను రక్తకణముల ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. పెద్దలలో కపాలాస్థికలు, రొమ్ముటెముకలు, ప్రక్కటెముకలు, కటియెముకలు, దీర్ఘాస్థుల చివరి భాగములలోను రక్తకణముల ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. మూత్రపిండములలో ఉత్పత్తి అయే ఎరిథ్రోపాయిటిన్ ( Erythropoietin ) అనే రసాయినకము ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తిని ప్రేరేపిస్తుంది. మూత్రపిండపు వ్యాధి, వైఫల్యము ఉన్న వారిలో ఎరిథ్రోపాయిటిన్ ఉత్పత్తి తక్కువగుటచే వారిలో రక్తహీనత కలుగుతుంది.

ఎఱ్ఱ రక్తకణాలలో ఉండే హీమోగ్లోబిన్ లో- హీం అనే వర్ణకము, గ్లోబిన్ అనే మాంసకృత్తితో సంయో గమయి ఉంటుంది. హీం ఉత్పత్తికి అయము ( ఇనుము Iron ) అవసరము. ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తికి ఇనుము, ఫోలికామ్లము, విటమిన్ బి -12 లు అవసరము.

రక్తహీనము ఎఱ్ఱకణాల ఉత్పత్తి లోపము వలన, రక్తనష్టము ( Blood loss ) వలన, రక్తకణ విచ్ఛేదనము ( Hemolysis ) వలన సంభవిస్తుంది.

రక్తనష్టము :
తరుణ స్త్రీలలో ఋతుస్రావమధిక మయితే రక్తహీనము కలుగుతుంది. జీర్ణమండలము ( Alimentary tract ) ద్వారా రక్తనష్టము కలుగ వచ్చును. జీర్ణాశయము ( Stomach ), డుయోడినము
( Duodenum, ఆంత్రములలో తొలిభాగము ) లలో కురుపులు ( Peptic ulcers ), జీర్ణమండలములో వివిధ కర్కటవ్రణములు ( Cancers ) , అన్నవాహికలో ఉబ్బుసిరలు ( Esophageal varices - ఇవి సిర్రోసిస్ వ్యాధిగ్రస్తులలో కలుగుతాయి ) జఠరతాపము ( Gastritis : సారాయి వాడుక, కీళ్ళనొప్పులకు వాడే మందులు, ఏస్పిరిన్ , యితర ఔషధములు , హెలికోబాక్టర్ పైలొరై Helocobacter Pylori) అనే సూక్షజీవుల వలన జఠరతాపములు కలుగుతాయి ), పెద్దప్రేవులలో కలిగే ఆంత్ర బుద్బుదాలు
( Diverticulosis) , కంతులు ( Polyps ) , మూలవ్యాధి ( Haemerrhoids ) , ఆంత్రములలో చేరిన కొంకి పురుగులు ( Hookworms ) వంటి పరాన్నభుక్తుల ( Parasites ) వలన దీర్ఘకాలికముగాను, త్వరితగతి లోను రక్తనష్టము కలుగ వచ్చును. ప్రమాదాల వలన కలిగే తీవ్రమైన గాయాల వలన , శస్త్రచికిత్సలలోను రక్తనష్టము కలుగ వచ్చును.

అయన లోప రక్తహీనత ( Iron deficiency anaemia ) : పైన పేర్కొన్న కారణాల వలన శరీరములో అయనపు నిల్వలు తగ్గుటచే రక్తహీనత కలుగుతుంది. గర్భిణీ స్థ్రీలలో రక్తపు ఉత్పత్తి ఎక్కువవుతుంది. వారికి దైనందిక అయనపు అవసరాలు పెరుగుతాయి. వారికి అయనమును అదనముగా అందించకపోతే అయనలోపము కలిగి పాండురోగము పొడచూపుతుంది. శిశువులలో కూడా అయన లోపము కలుగవచ్చును. ఆంత్ర వ్యాధులు, క్లోమవ్యాధులు ( Pancreatic disorders) , జఠరఛేదన
( Gastric resection) , ఆంత్రఛేదన ( Gut resection ) చికిత్సల వలన అజీర్తి ( Malabsorption )
కలిగి అయనగ్రహణము జరుగకపోయినా అయన లోపము కలుగుతుంది.

అయనలోపపు రక్తహీనత కలిగిన వారికి రక్తహీనత తీవ్రత బట్టి నీరసము, అలసట, ఆయాసము , ఒంటిలో నలతభావము, పొడచూపుతాయి. రక్తలోపము తీవ్రమయితే ఒంటిపొంగులు కలుగవచ్చును. వీరికి వింత రుచులు కలిగి మట్టి , పిళ్ళు, మంచుగడ్డలపై రుచి కలుగుతుంది. రక్తహీనత వలన వీరు వివర్ణులయి తెల్లబడుతారు. అందువలనే పాండురోగమనే పేరు ప్రశస్తి చెందింది.

రక్తపరీక్షలలో వీరి ఎఱ్ఱకణజాలపు సంఖ్య తగ్గి ఉంటుంది. రక్తములో హీమోగ్లోబిన్,
రక్తకణ సాంద్రత తగ్గిఉంటాయి. ఎఱ్ఱరక్తకణాల పరిమాణము తగ్గుతుంది. వీరిలో అల్పపరిమాణకణత్వము ( Microcytosis ) ప్రస్ఫుటమవుతుంది. రక్తములో అయనపు విలువలు , ఫెరిటిన్ విలువలు తగ్గి ఉంటాయి. రోగుల చరిత్ర , భౌతిక పరీక్షలతో బాటు మలమును అగోచర రక్తమునకు ( Occult blood ), పరాన్నభుక్త అండములకు ( Ova and Parasites ) శోధించాలి. జఠరాంతరదర్శన, (Gastroscopy ) ఆంత్రాంతరదర్శన ( Colonoscopy ) పరీక్షల వలన వ్రణములు, కంతులు, కర్కటవ్రణములు ఆంత్రబుద్బుదములు కనుగొనబడతాయి. మూలకారణ చికిత్స వీరికి అవసరము. రక్తలోపము అతి తీవ్రమైనవారికి రక్తదానము అవసరము. ఇతరులకు అయనమును సరఫరా చెయ్యాలి. అయనముతో బాటు అధిక రక్తోత్పత్తికి అవసరమయిన ఫోలికామ్లమును కూడా వైద్యులు సరఫరా చేస్తారు.

అధికపరిమాణకణ రక్తహీనతలు ( Macrocytic anaemia ) ఫోలికామ్ల లోపము లేక విటమిన్
బి - 12 లోపము వలన కలుగుతాయి

ఫోలికామ్లపు లోపము ; గర్భిణీ స్త్రీలకు పిల్లలకు పాలిచ్చే తల్లులకు ఫోలికామ్లపు అవసరాలు మూడింతలు పెరుగుతాయి. అందువలన వారికి అయముతో బాటు ఫోలికామ్లమును కూడా సరఫరా చెయ్యాలి. సారాయి వాడుక హెచ్చిన వారిలోను, వృద్ధులలోను, మానసికవ్యాధిగ్రస్థులలోను, బరువు తగ్గుటకై విపరీత మితాహారములో నున్నవారిలోను, అజీర్తి వ్యాధిగ్రస్థులలోను, ఫోలికామ్లపు లోపములు కనిపిస్తూంటాయి. కొన్ని ఔషధముల ( Methotrexate, Triamterene , Sulphasalazine, Barbiturates , Carbamazepine, Pyrimethamine, Metformin, ) వలన ఫోలికామ్లపు లోపము కలుగవచ్చును. రక్తశుద్ధి ( Hemodialysis ) చికిత్స పొందే వారికి ఫోలికామ్లమును సరఫరా చెయ్యాలి. రక్తవిచ్ఛేదన రక్తహీనపు వ్యాధిగ్రస్థులకు ఫోలికామ్లమును అందజేయాలి. ఫోలికామ్లము లోపించిన వారి రక్తకణాల పరిమాణము ఎక్కువగా ఉంటుంది. అలసట , నీరసము, ఎక్కువ చిరాకు , నిద్రలేమి , మానసిక కుంగుదల, మతిమఱపు కొన్ని ఫోలికామ్లలోపపు వ్యాధి లక్షణాలు. వీరి రక్తపరీక్షలలో ఫోలికామ్లపు విలువలు తక్కువగా ఉంటాయి. ఫోలికామ్లమును సరఫరా చేసి లోపమును సరిదిద్దవచ్చును. ఫోలికామ్లమును కనుగొన్న శాస్త్రజ్ఞులు శ్రీ యెల్లాప్రగడ సుబ్బారావు గారు తెలుగువారే అగుట మనకు గర్వకారణము.

విటమిన్ బి -12 లోపము : విటమిన్ బి -12 లోపించిన వారిలో కూడా ఆధికపరిమాణకణ రక్తహీనత కలుగుతుంది. ఇది ప్రమాదకర రక్తహీనత ( Pernicious anaemia ) గా పేరు గడించింది. విటమిన్
బి-12 ని బాహ్యాంశము ( Extrinsic factor ) గా పరిగణిస్తారు. జఠరములో బి -12 గ్రాహణమునకు అవసరమయే అంతరాంశము ( Intrinsic factor ) ఉత్పత్తి అవుతుంది. బాహ్యాంశమైన బి - 12. అంతరాంశముతో కలిసి, చిన్నప్రేవుల చివరి భాగము ( Ileum ) లో గ్రహించ బడుతుంది. ఆహారములో బి-12 విటమిన్ లోపించినా, జఠరఛేదన , ఆంత్రఛేదన చికిత్సలు జరిగిన వారిలోను, వృద్ధులలో జఠర క్షయము ( Gastric atrophy ) వలన ఆంతరాంశము ఉత్పత్తి జరుగక బి-12 గ్రాహణమునకు
అవరోధము కలుగవచ్చును. స్వయంప్రహరణ పరిరక్షణ వ్యాధి ( Autoimmune disorder ) వలన కూడా అంతరాంశము ఉత్పత్తి లోపము కలుగవచ్చును. Diphillobothrium latum వంటి పరాన్నభుక్తుల వలన కూడా బి- 12 లోపము వస్తుంది.

విటమిన్ బి - 12 లోపించిన వారిలో నాడీమండల వ్యాధులు సాధారణముగా రక్తహీనత కంటె ముందఱ కనిపిస్తాయి. చేతులు , పాదములలో తిమ్మిరులు , ప్రకంపన లోపము ( loss of vibratory sense ) , స్పర్శ లోపము ( loss of touch sensation ) , దూరనాడుల తాపములు.
( Peripheral neuritis) ,అస్థిరత్వము ( Instability) బి -12 లోపము వలన రక్తహీనతకు ముందుగానే ప్రస్ఫుటమవ వచ్చును.

రక్త పరీక్షతో బి -12 విలువలు తెలుసుకొని, లోపముంటే విటమిన్ బి -12 ని అధికమోతాదులలో బిళ్ళలుగా గాని, సూదిమందుగా గాని యిచ్చి లోపమును నివారించవచ్చును.

మౌలికపదార్థములు అయనము, ఫోలికామ్లము, విటమిన్ బి-12 లోపముల వలన, మూత్రపిండ వ్యాధిగ్రస్థులలో ఎరిథ్రోపాయిటిన్ లోపము వలన , ఎముకలమజ్జ వ్యాధుల వలన రక్తపు ఉత్పత్తి తగ్గగలదు. కర్కటవ్రణముల వలన , పరిరక్షణలోపములు ( Immune deficiency) ఉన్న వారిలోను , దీర్ఘకాలిక వ్యాధులున్న వారిలోను రక్తోత్పత్తి తగ్గవచ్చును.థలసీమియా ( Thalassemia) జన్యుపరముగా సంక్రమించే వ్యాధి. ఈ వ్యాధిగ్రస్థులలో గ్లోబిన్ గొలుసుల ఉత్పత్తి లోపము వలన రక్తహీనత కలుగుతుంది.

రక్తవిచ్ఛేదన రక్తహీనపు వ్యాధులు ( Hemolytic anaemias ) : జన్యుపరముగా వచ్చే రక్తకణ విరూప వ్యాధులు ( లవిత్రకణ వ్యాధి ( Sickle cell anemia ) , వంశపారంపర్య గోళకార కణవ్యాధి
( Hereditary Spherocytosis ) అసాధారణపు హీమోగ్లోబినుల ( Hemoglobinopathies ) వలన రక్తకణముల ఆయువు తగ్గి అవి త్వరితముగా విచ్ఛేదించబడవచ్చును. శరీర రక్షణవ్యవస్థ
( Immunological system) కు స్వ ( Self ) , పర ( External ) విచక్షణాలోపము కలుగుతే స్వయంప్రహరణ వ్యాధులు ( Autoimmune diseases) కలిగి రక్తకణ విచ్ఛేదనము విశేషముగా జరుగవచ్చు. అందువలన రక్తహీనత కలుగుతుంది. కృత్రిమ హృదయకవాటములున్న వారిలో రక్తకణ విచ్ఛేదన కలుగవచ్చును. గ్లూకోజ్-6 ఫాస్ఫేట్ డీహైడ్రోజినేజ్ లోపమున్న వారిలో కొన్ని మందుల వలన , ఫావా చిక్కుళ్ళ వలన రక్తఛేదనము కలిగి రక్తహీనత సంభవించవచ్చును. రక్తవిచ్ఛేదనము విశేషముగా జరిగినపుడు రక్తహీనముతో బాటు బిలిరుబిన్ విలువలు పెరిగి పచ్చకామెరులు కలిగే అవకాశమున్నది.
ఇచ్చట పేర్కొన్న కారణాలే గాక అనేక యితర వ్యాధుల వలన కూడా రక్తహీనత కలుగవచ్చును. అయన లోపము వలన కలిగే రక్తహీనతను తఱచు చూస్తాము.

వివిధ శోధనపరీక్షలు , ఎముక మజ్జ కణపరీక్షలు ( Bone marrow biopsy) రక్తహీనత కలిగిన వారికి అవసరమవవచ్చును. కారణము కనుగొన్న పిదప వైద్యులు తగిన చికిత్సలు చేస్తారు.

ఆహారపదార్థాలు : సాధారణముగా మనకు వివిధ ఆహారపదార్థాల ద్వారా మన అవసరములకు కావలసిన అయము, ఫోలికామ్లములు , బి 12 విటమినులు లభిస్తాయి. గర్భిణీ స్త్రీలకు అవసరాలు పెరుగుట వలన, అయము, ఫోలికామ్లములను మందుల రూపములో యివ్వడము మంచిది.
అయము తోటకూర వంటి ఆకుకూరలు, చిక్కుళ్ళు , పప్పులు, వేరుసెనగ, గుమ్మడి విత్తులు, ఫలములు, మాంసము, చేపలు, గ్రుడ్లు ద్వారా లభ్యమవుతుంది.
ఆకుకూరలు, కాబేజీ, బ్రాకెలీ, చికుళ్ళు, పప్పులు, నారింజ, అరటి , మిగిలిన ఫలముల ద్వారా ఫోలికామ్లము లభ్యమవుతుంది.
పాలు, పెరుగు,వెన్న, గ్రుడ్లు, మాంసము, చేపల ద్వారా విటమిను బి -12 లభ్యమవుతుంది. పాలు వంటి పాడిపదార్థములు కూడా భుజించని సంపూర్ణ శాకాహారులు విటమిన్ బి -12 మాత్రలు వినియోగించుట మంచిది.

( ఉపయుక్తమనుకుంటే నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనండి . )