ముఖ పక్షవాతము ( Facial Palsy )
( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )
డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి
ముఖకండరముల ( Facial muscles ) చలనము వలన ముఖకవళికలు కలుగుతాయి. ముఖకండరముల చలనములు వామ , దక్షిణ ముఖనాడు ( Facial nerves ) ల సంజ్ఞలపై ఆధారపడుతాయి.
శరీరములో నాడులను కపాల నాడులు ( Cranial nerves ), వెన్నునాడులు ( Spinal nerves ) గా విభజించవచ్చును. కపాలనాడులు మెదడు వివిధభాగములు , మస్తిష్కమూలముల నుంచి మొదలిడి కపాలములో వివిధ రంధ్రముల ద్వారా బహిర్గతమవుతాయి. వెన్నునాడులు వెన్నుపాము నుండి మొదలిడి వెన్నుపూసల మధ్య రంధ్రముల ద్వారా వెలువడుతాయి.
మనుజులలో 12 జతల కపాల నాడులుంటాయి. ముఖనాడులు 7 వ కపాలనాడుల జత.
ముఖనాడులు మస్తిష్కమూలము ( Brain stem ) లో వారధి ( Pons ) రెండు భాగముల నుంచి జనితమవుతాయి. అవి కపాలపు వెనుక భాగములో పయనించి అంతర శ్రవణరంధ్రము ( Internal auditory meatus ) ద్వారా కర్ణాస్థి ( temporal bone ) లోనికి ప్రవేశించి ముఖనాడి నాళిక ( facial canal ) ద్వారా పయనించి స్టైలాయిడ్ రంధ్రము ( styloid foramen ) నుంచి కపాలము బయటకు వచ్చి చెవి చెంతనున్న శ్రవణమూల లాలాజలగ్రంథి ( parotid salivary gland ) లోనికి చొచ్చి వివిధశాఖలుగా చీలుతుంది. ఆ శాఖలు లాలాజల గ్రంథి ముందు భాగము నుంచి బయల్వడి వివిధ ముఖకండరములకు నాడీప్రసరణ గావిస్తాయి. లాలాజలగ్రంథులకు , బాష్పగ్రంథులకు కూడా ముఖనాడులు నాడీప్రసరణ గావిస్తాయి. నాలుక ముందు రెండింట మూడు భాగములలో రుచి కూడా ముఖనాడులపై ఆధారపడి ఉంటుంది
ముఖకండరములు ముఖకవళికలను కలుగ జేయుటే గాక కనురెప్పలతో కన్నులను పూర్తిగా ముడిచ ఉంచి కనులకు రక్షణ కలిగించుటకు , నోటి నుంచి చొంగ కారకుండా ఉండుటకు తోడ్పడుతాయి.
ముఖకండరములు ( Facial muscles ) :
పృష్ఠశిర లలాట కండరములు ( Occipito frontalis muscles ) : ఈ కండరముల లలాట భాగములు కనుబొమలను పైకెత్తుటకు ,నుదుటిలో ముడుతలు ( wrinkles ) కలిగించుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
నేత్రమండలిక ( Orbicularis oculi ) కండరములు : కనుగుంటల చుట్టూ మండలాకారాములో ఉంటాయి. ఇవి కనులు గట్టిగా మూసుకొనుటకు తోడ్పడుతాయి .
భ్రుకుటి కండరములు ( corrugator supercilli ) : ఇవి కనుబొమల లోభాగము వద్ద ఉంటాయి. కనుబొమలు ముడిపడుటకు ( frowning ) తోడ్పడుతాయి.
వక్త్రమండలిక కండరము ( Orbicularis oris ) : నోటి చుట్టూ వివిధ దిశలలో పోగులుండి పెదవుల చుట్టూ ఉన్న యీకండరపు పోగులు నిజానికి వర్తులాకారములో నుండవు. ఈ కండరము పెదవులను ముడుచుటకు , ఊళవేయుటకు , సన్నాయి , వేణువుల వాయిద్యములకు ఉపయోగపడుతుంది. చొంగ కారుట నరికడుతుంది.
వక్త్రకోణ నిమ్నకండరములు ( Depressor anguli oris muscles ) : ఇవి కనుబొమలు ముడిచి నపుడు పెదవి కోణాలను క్రిందకు లాగుతాయి.
అధరోద్ధరణ కండరములు ( Levator labii superioris ) : పై పెదవిని మీదకు చలింప జేస్తాయి.
కపోలిక , బుగ్గ కండరము ( Buccinators ) : బుగ్గలలో ఉండే కండరములు బుగ్గలను దంతములకు అదిమి ఉంచి ఆహారమును నములుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
చిబుక కండరము ( Mentalis ) : మూతి ముడుచుకొనుటకు , పెదవి విఱుచుటకు ఈ కండరములు ఉపయోగ పడుతాయి.
కుడి ముఖ కండరములకు కుడి ముఖనాడి, ఎడమ ముఖకండరములకు ఎడమ ముఖనాడి
నాడీప్రసరణ సమకూరుస్తాయి.
మెదడు నుంచి సంజ్ఞలు నాడులలో విద్యుత్తు ద్వారాను , నాడీతంతు నాడీకణ సంధానముల
వద్దను, నాడీతంతు కండర సంధానముల ( neuromuscular junctions) వద్దను నాడీరసాయినకముల ( neurotransmitters ) వలనను సంజ్ఞలు ప్రసరితమవుతాయి.
నాడితంతువుల నుంచి కండరములకు సంజ్ఞలు చేరినపుడు కండరములు ముకుళించుకొంటాయి.
ముఖపక్షవాతము ( Facial paralysis ) :
ముఖనాడి( facial nerve ) లో వివిధ కారణముల వలన స్తంభన మేర్పడి నప్పుడు ఆ పక్క ముఖకండరములలో పక్షవాతము వస్తుంది. ఆ ముఖ కండరములు చలనరహిత మవుటే గాక ఆకండరములలో బిగువు తగ్గుతుంది.
కారణములు :
ముఖనాడుల పక్షవాతమునకు సాధారణ కారణము బెల్స్ పక్షవాతము ( Bell’s Palsy ) . ముఖపక్షవాతము వివిధ సమాజములలో గమనించబడినా Sir, Charles Bell 1826 లో దీనిని ముగ్గురు రోగులలో గమనించి లక్షణములను వర్ణించుటచే దీనికి Bell’s Palsy పేరు స్థిరమైనది.
డెబ్బయి శాతపు ముఖపక్షవాతమునకు బెల్స్ పక్షవాతము కారణము.
సుమారు ముప్పయి శాతము మందిలో మెదడుపై గల పొరలలో కలిగే తాపప్రక్రియ వలన
( meningitis), ప్రమాదములలో కలిగే దెబ్బల ( trauma ) వలన , కొత్త పెరుగుదలల ( tumors )
వలన , మస్తిష్కరక్తనాళ విఘాతముల వలన( Cerebrovascular accidents ) , మధుమేహవ్యాధి
( Diabetes mellitus ) , సార్కాయిడోసిస్ ( Sarcoidosis ), లైమ్స్ వ్యాధి ( Lyme’s disease) ల వలన ముఖపక్షవాతము కలుగ గలదు . కాని వీరిలో ఆ యా వ్యాధుల యితర లక్షణము లుంటాయి. నాడీమండలములో యితర భాగములపై కూడా ఆ యా వ్యాధుల ప్రభావముండుట చేత యితర నాడీమండల లక్షణములు కూడా పొడచూపుతాయి.
ఇతర నాడీమండల లక్షణములు లేకుండా , యితర వ్యాధి లక్షణములు లేనివారిలో కనిపించే ముఖపక్షవాతమును బెల్స్ పక్షవాతముగా పరిగణించ వచ్చును. ముఖనాడి కేంద్రము ( Facial nerve nucleus ) మస్తిష్కమూలములో వారధి ( Pons ) భాగములో ఉంటుంది. ఈ కేంద్రమునకు మెదడులో చలనవల్కలము ( motor cortex ) నుంచి నాడీ తంతువులు వచ్చి ఆ కేంద్రములో ఉన్న నాడీకణములతో సంధానము అవుతాయి. ముఖనాడీ కేంద్రము నుంచి ముఖనాడులు వెలువడుతాయి.
నాడీకేంద్రము లోను , నాడీకేంద్రము పైన కలిగే ప్రక్రియల వలన కలిగే పక్షవాతమును ఊర్ధ్వచలననాడీ పక్షవాతము ( upper motor neuron paralysis) గాను, కేంద్రము దిగువ నాడిలో కలిగే ప్రక్రియల వలన కలిగే పక్షవాతమును అధోచలననాడీ పక్షవాతము ( Lower motor neuron paralysis) గాను పరిగణిస్తారు.
వ్యాధి ప్రక్రియ ( Pathogenesis ) :
బెల్స్ పక్షవాతము అధో చలననాడీ పక్షవాతమును కలిగిస్తుంది. బెల్స్ పక్షవాతమునకు కారణము తెలియదు. పరిశోధనలలో కొంతమందిలో జ్వరపు పొక్కులు కలిగించే హెర్పీస్ సింప్లెక్స్ విషజీవాంశువులు ( Herpes Simplex viruses HSV1 ) , కొంతమందిలో ఆటాలమ్మ , మేఖలీ విసర్పణిక జీవాంశువులు ( herpes zoster viruses ) కనుగొనబడ్డాయి.
వీరిలో సన్నని ముఖనాళికలో పయనించే ముఖనాడిలో తాపప్రక్రియ ( inflammation ), వాపు కలిగి అస్థినాళిక యిరుకయి ముఖనాడిపై కలగే ఒత్తిడి వలన , రక్తప్రసరణ భంగము వలన , తాపప్రక్రియ వలన కలిగే విధ్వంసము వలన , నాడిపై గల కొవ్వుపొరకు ( myelin sheath ) కలిగే విధ్వంసము వలన నాడీవ్యాపారమునకు భంగము ఏర్పడి సంజ్ఞల ప్రసరణకు భంగ మేర్పడుతుంది. అందు వలన ముఖ కండరములలో శక్తిహీనత ( వాతము ) పొడచూపుతుంది. బెల్స్ పక్షవాతము చాలా మందిలో తాత్కాలిక ప్రక్రియ. చికిత్సతోను , చికిత్స లేకపోయినా క్రమేపి కొద్ది వారములలో వ్యాధి ఉపశమిస్తుంది. కొంతమందిలో వ్యాధి తీవ్రత తక్కువగా ఉండి ఉపశమనము త్వరగా కలుగుతుంది.
ముఖనాడి పక్షవాత ( facial palsy ) లక్షణములు :
ఈ లక్షణముల తీవ్రత వివిధస్థాయిలలో ఉంటుంది. సాధారణముగా ముఖములో ఒకపక్కే పక్షవాతము కనిపిస్తుంది. అసాధారణముగా రెండు ముఖనాడులు పక్షవాతమునకు గురి కావచ్చును. వ్యాధి లక్షణములు అకస్మాత్తుగా కలిగి రెండు మూడు దినములలో ఉధృతి నొందుతాయి. జలుబు , తలనొప్పి, చెవి కింద చుట్టూ బాధ , కింద దవడలో నొప్పి కలుగవచ్చు. మిగిలిన శరీరభాగములలో పక్షవాతము ఉండదు. ముఖకండరములలో అదురు , నీరసము కలుగవచ్చును. పైకనురెప్ప వాలి ఉంటుంది. నుదుటిలో ముడుతలు వ్యాధికి గురైన భాగములో లోపిస్తాయి. ఆ వైపు కన్నుని పూర్తిగా మూయలేరు. కన్నీరు స్రవించుట తగ్గి కన్నులో ఆర్ద్రత తగ్గుతుంది.
ఆ పక్క కంటివలయ కండరములో బిగుతు తగ్గుట వలన కన్నీళ్ళు బయటకు ఒలుకుతుంటాయి. ఆ ప్రక్క నాసికాధర వళిక ( nasolabial fold ) రూపు తగ్గి ఉంటుంది. నోటి కోణము క్రిందకు ఒరిగి ఉంటుంది. ఆ ప్రక్క చొంగ కారవచ్చును. ఊళ సరిగా వేయలేరు. ఆ పక్క నాలుకలో ముందు భాగములో రుచి లోపిస్తుంది. లాలాజల స్రవము తగ్గి నోరు పొడిగా ఉండవచ్చును. బుగ్గలలో గాలిని పట్టి ఉంచలేరు.
మాటలాడుటలోను, తిండి తినుటలోను , నీళ్ళు తాగుటలోను యిబ్బంది ఉంటుంది. చెవులలో
గింగురు శబ్దము , మాటలు, శబ్దముల ధ్వని హెచ్చయి అసౌఖ్యము ఉండవచ్చును.
వ్యాధి నిర్ణయము :
ఇతర నాడీమండల వ్యాధి లక్షణములు , ఇతర వ్యాధుల లక్షణములు లేకుండా
ఒకపక్క ముఖపక్షవాత లక్షణములు ఒకటి రెండు దినములలో పొడచూపినపుడు వ్యాధిలక్షణముల బట్టే తాత్కాలిక ముఖపక్షవాతముగా ( Bell’s Palsy ) నిర్ధారణ చేయవచ్చును. వీరిలో యితర శరీరభాగములు పక్షవాతమునకు గురికావు.
ఈ వ్యాధి ( Bell’s Palsy ) నిర్ధారణకు ప్రత్యేకమైన రక్తపరీక్షలు గాని యితర పరీక్షలు గాని లభ్యములో లేవు. ఈ వ్యాధి తాత్కాలికమైనది , వ్యాధిలక్షణములు కార్టికోష్టీరాయిడులతోను , ఏస్పిరిన్ తోను కొద్దివారములలో ఉపశమిస్తాయి కాబట్టి విస్తృతముగా ఖరీదైన పరీక్షలు చేయుట అనవసరము.
విద్యుత్ కండరలేఖనము ( Electromyography ) పరీక్షతో ముఖనాడిలో హానిని, హానితీవ్రతను పసిగట్టవచ్చును.
మధుమేహవ్యాధి , Sarcoidosis , లైమ్స్ వ్యాధు ( Lyme’s disease ) లను రక్తపరీక్షతో నిర్ధారణ చేయవచ్చును.
లైమ్స్ వ్యాధి ( Lyme’s disease ) ఉత్తర భూగోళవాసులలో చూస్తాము. ఈ వ్యాధి బొర్రీలియా సూక్ష్మజీవుల వలన కలుగుతుంది. వీరిలో ప్రథమదశలో ఎద్దుకన్ను ( Bull eye ) రూపములో చర్మముపై ఎఱ్ఱని దద్దురు కనిపిస్తుంది. శరీరములో అనేక లక్షణాలు కలిగించే యీ వ్యాధి వలన ముఖనాడి పక్షవాతము కొందఱిలో కలుగుతుంది. లేడి పుర్వులు ( deer ticks ) కుట్టడము వలన యీ వ్యాధి సంక్రమిస్తుంది. వీరిలో కొందఱికి రెండు పక్కలా ముఖపక్షవాతము కలుగవచ్చును.
ఇతర కపాలనాడులలోను, నాడీమండలములో యితర భాగములలోను రుగ్మతలక్షణములు ఉన్నపుడు , ముఖపక్షవాత చిహ్నములు మూడువారములలో ఉధృతమయినా , నాలుగు వారములలో తగ్గుదల చూపకపోయినా , యితరవ్యాధులను మినహాయించ వలసిన అవసరమున్నది.
మస్తిష్కవిఘాతములను, కొత్త పెరుగుదలలను ( new growths ), సూక్ష్మాంగజీవ వ్యాధులను కనుగొనుటకు గణనయంత్ర త్రిమితీయ చిత్రీకరణములు ( Computerized Axial Tomography ) ,అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణములు ( Magnetic Resonance Imaging Scans ) అవసరము.
మధ్యచెవిలో సూక్ష్మజీవుల వలన తాపప్రక్రియ ఉన్నవారిలో చెవినొప్పి , చెవినుంచి స్రావము కారుట , వంటి లక్షణములతో ముఖపక్షవాతము కలుగవచ్చును. వారికి చెవితాపమునకు చికిత్స , వారి మధ్యచెవిలో తాపప్రక్రియ వలన Cholesteotoma ఏర్పడితే దానికి శస్త్రచికిత్స అవసరము.
మస్తిష్కరక్తనాళ విఘాతముల ( Cerebro vascular accidents ) వలన కలిగే పక్షవాత లక్షణములు ( స్పర్శనష్టము, కండరములలో శక్తినష్టము , ) ముఖము లోనే గాక ఆ పక్క చేతులలోను , కాళ్ళలోను కూడా కనిపిస్తాయి. వీరిలో ముఖపు మీది భాగములో వాతలక్షణములు ( రెండవ పక్క ముఖనాడి తంతులు కొన్ని లలాటకండరమునకు ప్రసరణ చేయుట వలన ) తీవ్రముగా ఉండవు. నుదుటిలో ముడుతలు పూర్తిగా పోవు .
ముఖపక్షవాతముతో బాటు బయట చెవిపైన, చెవి ప్రాంతములోను విస్ఫోటము ( Rash ) ఉన్నట్లయితే అది ఆటాలమ్మ - మేఖలిక విసర్పిణి విషజీవాంశువుల ( Varicella - Herpes Zoster వలన కలిగినదని నిర్ధారణ చేయవచ్చును. దానిని Ramsay Hunt Syndrome గా పరిగణిస్తారు.
చికిత్స :
ఒక ముఖనాడికే పరిమితమయిన పక్షవాతము చాలా హెచ్చుశాతము మందిలో Bell’s Palsy గా పరిగణించవచ్చును. చాలా మందిలో దానంతట అది తగ్గినా , త్వరిత ఉపశమనము కొఱకు , అవశిష్ట లక్షణములను అరికట్టుటకు చికిత్సలు అవసరము.
వీరికి ముఖనాడిలో తాపప్రక్రియను పరిమితము చేసి , లక్షణములు తొలగించుటకు తాపకనిరోధములైన కార్టికోష్టీరాయిడులను ( Corticosteroids, ముఖ్యముగా Prednisone ని ) వాడుతారు. వీని వలన హెచ్చుశాతపు మందిలో వ్యాధి లక్షణములు త్వరగా తగ్గుతాయి .
విషజీవాంశు నిరోధకము - ఎసైక్లొవీర్ ( acyclovir ) ని , కార్టికోష్టీరాయిడులతో బాటు వాడడము వలన అదనపు ప్రయోజనము చేకూరవచ్చును. పరిశోధనల ఫలితములు నిర్దిష్టముగా లేవు.
నొప్పి తగ్గించుటకు ఏస్పిరిన్, ఎసిటెమైనొఫెన్ , ఐబుప్రొఫెన్ లను వాడవచ్చు.
కంటికి రక్షణ :
కనురెప్ప పూర్తిగా ముడుచుకోక పోవుట వలన , బాష్పవారి స్రవము తగ్గుట వలన కనుగుడ్డు ఆరిపోవుటకు , తాపప్రక్రియ బారికి లోనగుటకు అవకాశము గలదు . కాబట్టి కంటికి రక్షణ చేకూర్చాలి. కృత్రిమ బాష్పకణములను వాడి , కనురెప్పను మూసి ( ప్రత్యేకముగా నిదురించునపుడు ) దానిపై
కనుకప్పు( eye patch ) నుంచి కంటికి రక్షణ చేకూర్చాలి.
వ్యాయామ , భౌతిక చికిత్సలు :
ముఖకండరములకు వ్యాయమ చికిత్స కండరముల బిగువును కాపాడుటకు , శాశ్వత సంకోచముల నరికట్టుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
కాపడము వంటి ఉష్ణచికిత్సల వలన నొప్పి తగ్గే అవకాశమున్నది. విద్యుత్ప్రేరణ చికిత్సల
( electrical stimulation of nerve ) వలన పరిశోధనలలో సత్ఫలితములు కనిపించలేదు.
ముఖనాడిపై ఒత్తిడి తగ్గించే శస్త్రచికిత్సల ( decompression ) వలన ప్రయోజనము తక్కువ.
చాలా నెలల పిమ్మట కూడా ముఖ కవళికలలో వికృతము పోని వారికి పునర్నిర్మాణ శస్త్రచికిత్సల
( Reconstructive surgeries ) వలన ప్రయోజనము చేకూరవచ్చును.
ఇతర వ్యాధుల వలన ముఖపక్షవాతము కలిగిన వారిలో ఆయా వ్యాధులకు చికిత్సలు అవసరము.
తాత్కాలిక ముఖపక్షవాతము ( Bell’s Palsy ) కలిగిన వారిలో రెండు మూడు వారములలో క్రమముగా వాతలక్షణములు తగ్గుముఖము పడుతాయి. చాలా మందిలో మూడు , ఆరు మాసములలో లక్షణములు పూర్తిగా తగ్గిపోతాయి. చాలా తక్కువ శాతము మందిలో కండరముల శక్తి పూర్వస్థితికి రాక పోవచ్చును.
కొంతమందిలో వ్యాధిచే ధ్వంసము చెందిన ముఖనాడి తంతువులు పునర్జనితము చెందినపుడు వాని గమ్యస్థాన గతులు తప్పుతాయి. నేత్రకండరపు నాడీతంతులు వక్త్రకండరములకు చేరుకుంటే కన్ను మూసినపుడు వక్త్రకోణము పైకి లేస్తుంది . ఊర్ధ్వలాలాజలకేంద్రము ( Superior salivary nucleus ) నుంచి వెలువడు నాడీతంతులు బాష్పగ్రంథులకు ( lacrimal glands ) చేరుకుంటే తినుబండారముల వాసన తగిలినప్పుడు, భోజన సమయములందు కన్నీళ్ళు కారవచ్చును. వీటిని మొసలి కన్నీళ్ళుగా వర్ణిస్తారు.
( వైద్యవిజ్ఞానిక విషయములను తెలుగులో నా శక్తిమేరకు చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్తులు తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి.
ఉపయుక్తమనుకుంటే నా వ్యాసములను నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. )
( తెలుగుతల్లి కెనడా వారి సౌజన్యముతో )
డా. గన్నవరపు నరసింహమూర్తి
ముఖకండరముల ( Facial muscles ) చలనము వలన ముఖకవళికలు కలుగుతాయి. ముఖకండరముల చలనములు వామ , దక్షిణ ముఖనాడు ( Facial nerves ) ల సంజ్ఞలపై ఆధారపడుతాయి.
శరీరములో నాడులను కపాల నాడులు ( Cranial nerves ), వెన్నునాడులు ( Spinal nerves ) గా విభజించవచ్చును. కపాలనాడులు మెదడు వివిధభాగములు , మస్తిష్కమూలముల నుంచి మొదలిడి కపాలములో వివిధ రంధ్రముల ద్వారా బహిర్గతమవుతాయి. వెన్నునాడులు వెన్నుపాము నుండి మొదలిడి వెన్నుపూసల మధ్య రంధ్రముల ద్వారా వెలువడుతాయి.
మనుజులలో 12 జతల కపాల నాడులుంటాయి. ముఖనాడులు 7 వ కపాలనాడుల జత.
ముఖనాడులు మస్తిష్కమూలము ( Brain stem ) లో వారధి ( Pons ) రెండు భాగముల నుంచి జనితమవుతాయి. అవి కపాలపు వెనుక భాగములో పయనించి అంతర శ్రవణరంధ్రము ( Internal auditory meatus ) ద్వారా కర్ణాస్థి ( temporal bone ) లోనికి ప్రవేశించి ముఖనాడి నాళిక ( facial canal ) ద్వారా పయనించి స్టైలాయిడ్ రంధ్రము ( styloid foramen ) నుంచి కపాలము బయటకు వచ్చి చెవి చెంతనున్న శ్రవణమూల లాలాజలగ్రంథి ( parotid salivary gland ) లోనికి చొచ్చి వివిధశాఖలుగా చీలుతుంది. ఆ శాఖలు లాలాజల గ్రంథి ముందు భాగము నుంచి బయల్వడి వివిధ ముఖకండరములకు నాడీప్రసరణ గావిస్తాయి. లాలాజలగ్రంథులకు , బాష్పగ్రంథులకు కూడా ముఖనాడులు నాడీప్రసరణ గావిస్తాయి. నాలుక ముందు రెండింట మూడు భాగములలో రుచి కూడా ముఖనాడులపై ఆధారపడి ఉంటుంది
ముఖకండరములు ముఖకవళికలను కలుగ జేయుటే గాక కనురెప్పలతో కన్నులను పూర్తిగా ముడిచ ఉంచి కనులకు రక్షణ కలిగించుటకు , నోటి నుంచి చొంగ కారకుండా ఉండుటకు తోడ్పడుతాయి.
ముఖకండరములు ( Facial muscles ) :
పృష్ఠశిర లలాట కండరములు ( Occipito frontalis muscles ) : ఈ కండరముల లలాట భాగములు కనుబొమలను పైకెత్తుటకు ,నుదుటిలో ముడుతలు ( wrinkles ) కలిగించుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
నేత్రమండలిక ( Orbicularis oculi ) కండరములు : కనుగుంటల చుట్టూ మండలాకారాములో ఉంటాయి. ఇవి కనులు గట్టిగా మూసుకొనుటకు తోడ్పడుతాయి .
భ్రుకుటి కండరములు ( corrugator supercilli ) : ఇవి కనుబొమల లోభాగము వద్ద ఉంటాయి. కనుబొమలు ముడిపడుటకు ( frowning ) తోడ్పడుతాయి.
వక్త్రమండలిక కండరము ( Orbicularis oris ) : నోటి చుట్టూ వివిధ దిశలలో పోగులుండి పెదవుల చుట్టూ ఉన్న యీకండరపు పోగులు నిజానికి వర్తులాకారములో నుండవు. ఈ కండరము పెదవులను ముడుచుటకు , ఊళవేయుటకు , సన్నాయి , వేణువుల వాయిద్యములకు ఉపయోగపడుతుంది. చొంగ కారుట నరికడుతుంది.
వక్త్రకోణ నిమ్నకండరములు ( Depressor anguli oris muscles ) : ఇవి కనుబొమలు ముడిచి నపుడు పెదవి కోణాలను క్రిందకు లాగుతాయి.
అధరోద్ధరణ కండరములు ( Levator labii superioris ) : పై పెదవిని మీదకు చలింప జేస్తాయి.
కపోలిక , బుగ్గ కండరము ( Buccinators ) : బుగ్గలలో ఉండే కండరములు బుగ్గలను దంతములకు అదిమి ఉంచి ఆహారమును నములుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
చిబుక కండరము ( Mentalis ) : మూతి ముడుచుకొనుటకు , పెదవి విఱుచుటకు ఈ కండరములు ఉపయోగ పడుతాయి.
కుడి ముఖ కండరములకు కుడి ముఖనాడి, ఎడమ ముఖకండరములకు ఎడమ ముఖనాడి
నాడీప్రసరణ సమకూరుస్తాయి.
మెదడు నుంచి సంజ్ఞలు నాడులలో విద్యుత్తు ద్వారాను , నాడీతంతు నాడీకణ సంధానముల
వద్దను, నాడీతంతు కండర సంధానముల ( neuromuscular junctions) వద్దను నాడీరసాయినకముల ( neurotransmitters ) వలనను సంజ్ఞలు ప్రసరితమవుతాయి.
నాడితంతువుల నుంచి కండరములకు సంజ్ఞలు చేరినపుడు కండరములు ముకుళించుకొంటాయి.
ముఖపక్షవాతము ( Facial paralysis ) :
ముఖనాడి( facial nerve ) లో వివిధ కారణముల వలన స్తంభన మేర్పడి నప్పుడు ఆ పక్క ముఖకండరములలో పక్షవాతము వస్తుంది. ఆ ముఖ కండరములు చలనరహిత మవుటే గాక ఆకండరములలో బిగువు తగ్గుతుంది.
కారణములు :
ముఖనాడుల పక్షవాతమునకు సాధారణ కారణము బెల్స్ పక్షవాతము ( Bell’s Palsy ) . ముఖపక్షవాతము వివిధ సమాజములలో గమనించబడినా Sir, Charles Bell 1826 లో దీనిని ముగ్గురు రోగులలో గమనించి లక్షణములను వర్ణించుటచే దీనికి Bell’s Palsy పేరు స్థిరమైనది.
డెబ్బయి శాతపు ముఖపక్షవాతమునకు బెల్స్ పక్షవాతము కారణము.
సుమారు ముప్పయి శాతము మందిలో మెదడుపై గల పొరలలో కలిగే తాపప్రక్రియ వలన
( meningitis), ప్రమాదములలో కలిగే దెబ్బల ( trauma ) వలన , కొత్త పెరుగుదలల ( tumors )
వలన , మస్తిష్కరక్తనాళ విఘాతముల వలన( Cerebrovascular accidents ) , మధుమేహవ్యాధి
( Diabetes mellitus ) , సార్కాయిడోసిస్ ( Sarcoidosis ), లైమ్స్ వ్యాధి ( Lyme’s disease) ల వలన ముఖపక్షవాతము కలుగ గలదు . కాని వీరిలో ఆ యా వ్యాధుల యితర లక్షణము లుంటాయి. నాడీమండలములో యితర భాగములపై కూడా ఆ యా వ్యాధుల ప్రభావముండుట చేత యితర నాడీమండల లక్షణములు కూడా పొడచూపుతాయి.
ఇతర నాడీమండల లక్షణములు లేకుండా , యితర వ్యాధి లక్షణములు లేనివారిలో కనిపించే ముఖపక్షవాతమును బెల్స్ పక్షవాతముగా పరిగణించ వచ్చును. ముఖనాడి కేంద్రము ( Facial nerve nucleus ) మస్తిష్కమూలములో వారధి ( Pons ) భాగములో ఉంటుంది. ఈ కేంద్రమునకు మెదడులో చలనవల్కలము ( motor cortex ) నుంచి నాడీ తంతువులు వచ్చి ఆ కేంద్రములో ఉన్న నాడీకణములతో సంధానము అవుతాయి. ముఖనాడీ కేంద్రము నుంచి ముఖనాడులు వెలువడుతాయి.
నాడీకేంద్రము లోను , నాడీకేంద్రము పైన కలిగే ప్రక్రియల వలన కలిగే పక్షవాతమును ఊర్ధ్వచలననాడీ పక్షవాతము ( upper motor neuron paralysis) గాను, కేంద్రము దిగువ నాడిలో కలిగే ప్రక్రియల వలన కలిగే పక్షవాతమును అధోచలననాడీ పక్షవాతము ( Lower motor neuron paralysis) గాను పరిగణిస్తారు.
వ్యాధి ప్రక్రియ ( Pathogenesis ) :
బెల్స్ పక్షవాతము అధో చలననాడీ పక్షవాతమును కలిగిస్తుంది. బెల్స్ పక్షవాతమునకు కారణము తెలియదు. పరిశోధనలలో కొంతమందిలో జ్వరపు పొక్కులు కలిగించే హెర్పీస్ సింప్లెక్స్ విషజీవాంశువులు ( Herpes Simplex viruses HSV1 ) , కొంతమందిలో ఆటాలమ్మ , మేఖలీ విసర్పణిక జీవాంశువులు ( herpes zoster viruses ) కనుగొనబడ్డాయి.
వీరిలో సన్నని ముఖనాళికలో పయనించే ముఖనాడిలో తాపప్రక్రియ ( inflammation ), వాపు కలిగి అస్థినాళిక యిరుకయి ముఖనాడిపై కలగే ఒత్తిడి వలన , రక్తప్రసరణ భంగము వలన , తాపప్రక్రియ వలన కలిగే విధ్వంసము వలన , నాడిపై గల కొవ్వుపొరకు ( myelin sheath ) కలిగే విధ్వంసము వలన నాడీవ్యాపారమునకు భంగము ఏర్పడి సంజ్ఞల ప్రసరణకు భంగ మేర్పడుతుంది. అందు వలన ముఖ కండరములలో శక్తిహీనత ( వాతము ) పొడచూపుతుంది. బెల్స్ పక్షవాతము చాలా మందిలో తాత్కాలిక ప్రక్రియ. చికిత్సతోను , చికిత్స లేకపోయినా క్రమేపి కొద్ది వారములలో వ్యాధి ఉపశమిస్తుంది. కొంతమందిలో వ్యాధి తీవ్రత తక్కువగా ఉండి ఉపశమనము త్వరగా కలుగుతుంది.
ముఖనాడి పక్షవాత ( facial palsy ) లక్షణములు :
ఈ లక్షణముల తీవ్రత వివిధస్థాయిలలో ఉంటుంది. సాధారణముగా ముఖములో ఒకపక్కే పక్షవాతము కనిపిస్తుంది. అసాధారణముగా రెండు ముఖనాడులు పక్షవాతమునకు గురి కావచ్చును. వ్యాధి లక్షణములు అకస్మాత్తుగా కలిగి రెండు మూడు దినములలో ఉధృతి నొందుతాయి. జలుబు , తలనొప్పి, చెవి కింద చుట్టూ బాధ , కింద దవడలో నొప్పి కలుగవచ్చు. మిగిలిన శరీరభాగములలో పక్షవాతము ఉండదు. ముఖకండరములలో అదురు , నీరసము కలుగవచ్చును. పైకనురెప్ప వాలి ఉంటుంది. నుదుటిలో ముడుతలు వ్యాధికి గురైన భాగములో లోపిస్తాయి. ఆ వైపు కన్నుని పూర్తిగా మూయలేరు. కన్నీరు స్రవించుట తగ్గి కన్నులో ఆర్ద్రత తగ్గుతుంది.
ఆ పక్క కంటివలయ కండరములో బిగుతు తగ్గుట వలన కన్నీళ్ళు బయటకు ఒలుకుతుంటాయి. ఆ ప్రక్క నాసికాధర వళిక ( nasolabial fold ) రూపు తగ్గి ఉంటుంది. నోటి కోణము క్రిందకు ఒరిగి ఉంటుంది. ఆ ప్రక్క చొంగ కారవచ్చును. ఊళ సరిగా వేయలేరు. ఆ పక్క నాలుకలో ముందు భాగములో రుచి లోపిస్తుంది. లాలాజల స్రవము తగ్గి నోరు పొడిగా ఉండవచ్చును. బుగ్గలలో గాలిని పట్టి ఉంచలేరు.
మాటలాడుటలోను, తిండి తినుటలోను , నీళ్ళు తాగుటలోను యిబ్బంది ఉంటుంది. చెవులలో
గింగురు శబ్దము , మాటలు, శబ్దముల ధ్వని హెచ్చయి అసౌఖ్యము ఉండవచ్చును.
వ్యాధి నిర్ణయము :
ఇతర నాడీమండల వ్యాధి లక్షణములు , ఇతర వ్యాధుల లక్షణములు లేకుండా
ఒకపక్క ముఖపక్షవాత లక్షణములు ఒకటి రెండు దినములలో పొడచూపినపుడు వ్యాధిలక్షణముల బట్టే తాత్కాలిక ముఖపక్షవాతముగా ( Bell’s Palsy ) నిర్ధారణ చేయవచ్చును. వీరిలో యితర శరీరభాగములు పక్షవాతమునకు గురికావు.
ఈ వ్యాధి ( Bell’s Palsy ) నిర్ధారణకు ప్రత్యేకమైన రక్తపరీక్షలు గాని యితర పరీక్షలు గాని లభ్యములో లేవు. ఈ వ్యాధి తాత్కాలికమైనది , వ్యాధిలక్షణములు కార్టికోష్టీరాయిడులతోను , ఏస్పిరిన్ తోను కొద్దివారములలో ఉపశమిస్తాయి కాబట్టి విస్తృతముగా ఖరీదైన పరీక్షలు చేయుట అనవసరము.
విద్యుత్ కండరలేఖనము ( Electromyography ) పరీక్షతో ముఖనాడిలో హానిని, హానితీవ్రతను పసిగట్టవచ్చును.
మధుమేహవ్యాధి , Sarcoidosis , లైమ్స్ వ్యాధు ( Lyme’s disease ) లను రక్తపరీక్షతో నిర్ధారణ చేయవచ్చును.
లైమ్స్ వ్యాధి ( Lyme’s disease ) ఉత్తర భూగోళవాసులలో చూస్తాము. ఈ వ్యాధి బొర్రీలియా సూక్ష్మజీవుల వలన కలుగుతుంది. వీరిలో ప్రథమదశలో ఎద్దుకన్ను ( Bull eye ) రూపములో చర్మముపై ఎఱ్ఱని దద్దురు కనిపిస్తుంది. శరీరములో అనేక లక్షణాలు కలిగించే యీ వ్యాధి వలన ముఖనాడి పక్షవాతము కొందఱిలో కలుగుతుంది. లేడి పుర్వులు ( deer ticks ) కుట్టడము వలన యీ వ్యాధి సంక్రమిస్తుంది. వీరిలో కొందఱికి రెండు పక్కలా ముఖపక్షవాతము కలుగవచ్చును.
ఇతర కపాలనాడులలోను, నాడీమండలములో యితర భాగములలోను రుగ్మతలక్షణములు ఉన్నపుడు , ముఖపక్షవాత చిహ్నములు మూడువారములలో ఉధృతమయినా , నాలుగు వారములలో తగ్గుదల చూపకపోయినా , యితరవ్యాధులను మినహాయించ వలసిన అవసరమున్నది.
మస్తిష్కవిఘాతములను, కొత్త పెరుగుదలలను ( new growths ), సూక్ష్మాంగజీవ వ్యాధులను కనుగొనుటకు గణనయంత్ర త్రిమితీయ చిత్రీకరణములు ( Computerized Axial Tomography ) ,అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణములు ( Magnetic Resonance Imaging Scans ) అవసరము.
మధ్యచెవిలో సూక్ష్మజీవుల వలన తాపప్రక్రియ ఉన్నవారిలో చెవినొప్పి , చెవినుంచి స్రావము కారుట , వంటి లక్షణములతో ముఖపక్షవాతము కలుగవచ్చును. వారికి చెవితాపమునకు చికిత్స , వారి మధ్యచెవిలో తాపప్రక్రియ వలన Cholesteotoma ఏర్పడితే దానికి శస్త్రచికిత్స అవసరము.
మస్తిష్కరక్తనాళ విఘాతముల ( Cerebro vascular accidents ) వలన కలిగే పక్షవాత లక్షణములు ( స్పర్శనష్టము, కండరములలో శక్తినష్టము , ) ముఖము లోనే గాక ఆ పక్క చేతులలోను , కాళ్ళలోను కూడా కనిపిస్తాయి. వీరిలో ముఖపు మీది భాగములో వాతలక్షణములు ( రెండవ పక్క ముఖనాడి తంతులు కొన్ని లలాటకండరమునకు ప్రసరణ చేయుట వలన ) తీవ్రముగా ఉండవు. నుదుటిలో ముడుతలు పూర్తిగా పోవు .
ముఖపక్షవాతముతో బాటు బయట చెవిపైన, చెవి ప్రాంతములోను విస్ఫోటము ( Rash ) ఉన్నట్లయితే అది ఆటాలమ్మ - మేఖలిక విసర్పిణి విషజీవాంశువుల ( Varicella - Herpes Zoster వలన కలిగినదని నిర్ధారణ చేయవచ్చును. దానిని Ramsay Hunt Syndrome గా పరిగణిస్తారు.
చికిత్స :
ఒక ముఖనాడికే పరిమితమయిన పక్షవాతము చాలా హెచ్చుశాతము మందిలో Bell’s Palsy గా పరిగణించవచ్చును. చాలా మందిలో దానంతట అది తగ్గినా , త్వరిత ఉపశమనము కొఱకు , అవశిష్ట లక్షణములను అరికట్టుటకు చికిత్సలు అవసరము.
వీరికి ముఖనాడిలో తాపప్రక్రియను పరిమితము చేసి , లక్షణములు తొలగించుటకు తాపకనిరోధములైన కార్టికోష్టీరాయిడులను ( Corticosteroids, ముఖ్యముగా Prednisone ని ) వాడుతారు. వీని వలన హెచ్చుశాతపు మందిలో వ్యాధి లక్షణములు త్వరగా తగ్గుతాయి .
విషజీవాంశు నిరోధకము - ఎసైక్లొవీర్ ( acyclovir ) ని , కార్టికోష్టీరాయిడులతో బాటు వాడడము వలన అదనపు ప్రయోజనము చేకూరవచ్చును. పరిశోధనల ఫలితములు నిర్దిష్టముగా లేవు.
నొప్పి తగ్గించుటకు ఏస్పిరిన్, ఎసిటెమైనొఫెన్ , ఐబుప్రొఫెన్ లను వాడవచ్చు.
కంటికి రక్షణ :
కనురెప్ప పూర్తిగా ముడుచుకోక పోవుట వలన , బాష్పవారి స్రవము తగ్గుట వలన కనుగుడ్డు ఆరిపోవుటకు , తాపప్రక్రియ బారికి లోనగుటకు అవకాశము గలదు . కాబట్టి కంటికి రక్షణ చేకూర్చాలి. కృత్రిమ బాష్పకణములను వాడి , కనురెప్పను మూసి ( ప్రత్యేకముగా నిదురించునపుడు ) దానిపై
కనుకప్పు( eye patch ) నుంచి కంటికి రక్షణ చేకూర్చాలి.
వ్యాయామ , భౌతిక చికిత్సలు :
ముఖకండరములకు వ్యాయమ చికిత్స కండరముల బిగువును కాపాడుటకు , శాశ్వత సంకోచముల నరికట్టుటకు ఉపయోగపడుతాయి.
కాపడము వంటి ఉష్ణచికిత్సల వలన నొప్పి తగ్గే అవకాశమున్నది. విద్యుత్ప్రేరణ చికిత్సల
( electrical stimulation of nerve ) వలన పరిశోధనలలో సత్ఫలితములు కనిపించలేదు.
ముఖనాడిపై ఒత్తిడి తగ్గించే శస్త్రచికిత్సల ( decompression ) వలన ప్రయోజనము తక్కువ.
చాలా నెలల పిమ్మట కూడా ముఖ కవళికలలో వికృతము పోని వారికి పునర్నిర్మాణ శస్త్రచికిత్సల
( Reconstructive surgeries ) వలన ప్రయోజనము చేకూరవచ్చును.
ఇతర వ్యాధుల వలన ముఖపక్షవాతము కలిగిన వారిలో ఆయా వ్యాధులకు చికిత్సలు అవసరము.
తాత్కాలిక ముఖపక్షవాతము ( Bell’s Palsy ) కలిగిన వారిలో రెండు మూడు వారములలో క్రమముగా వాతలక్షణములు తగ్గుముఖము పడుతాయి. చాలా మందిలో మూడు , ఆరు మాసములలో లక్షణములు పూర్తిగా తగ్గిపోతాయి. చాలా తక్కువ శాతము మందిలో కండరముల శక్తి పూర్వస్థితికి రాక పోవచ్చును.
కొంతమందిలో వ్యాధిచే ధ్వంసము చెందిన ముఖనాడి తంతువులు పునర్జనితము చెందినపుడు వాని గమ్యస్థాన గతులు తప్పుతాయి. నేత్రకండరపు నాడీతంతులు వక్త్రకండరములకు చేరుకుంటే కన్ను మూసినపుడు వక్త్రకోణము పైకి లేస్తుంది . ఊర్ధ్వలాలాజలకేంద్రము ( Superior salivary nucleus ) నుంచి వెలువడు నాడీతంతులు బాష్పగ్రంథులకు ( lacrimal glands ) చేరుకుంటే తినుబండారముల వాసన తగిలినప్పుడు, భోజన సమయములందు కన్నీళ్ళు కారవచ్చును. వీటిని మొసలి కన్నీళ్ళుగా వర్ణిస్తారు.
( వైద్యవిజ్ఞానిక విషయములను తెలుగులో నా శక్తిమేరకు చెప్పుట నా వ్యాసముల లక్ష్యము. వ్యాధిగ్రస్తులు తమ వైద్యులను తప్పక సంప్రదించాలి.
ఉపయుక్తమనుకుంటే నా వ్యాసములను నిరభ్యంతరముగా పంచుకొనవచ్చును. )
